ظرف نزول وحي و تنزل فرشتگان(3)
ظرف نزول وحي و تنزل فرشتگان(3)
تنظيم و نگارش: عباس فتحيه
همتايي نيمه شعبان با شب قدر
براساس روايات، همانگونه كه شب و روز قدر31 در مقايسه با ديگر ليالي و ايام شهر الله المبارك، فضيلت يافته است، شب و روز نيمه شعبانالمعظم نيز به بركت بروز و ظهور عصاره آفرينش از خزانه غيب الهي، برجستگي خاصي در ميان ديگر ليالي و ايام شهر الرساله و النبوه پيدا كرده است.32
درباره شب قدر آمده است: در اين شب، دعاي كسي رد نميشود، مگر عاق والدين، قاطع رحم، شراب‌خوار يا فردي كه در قلبش دشمني مؤمن باشد.33 از امام صادق عليه السلام نيز نقل است كه «خدا در شب نيمه شعبان، به اندازه موي گوسفندان قبيله بني‌كلب، بندگانش را ميآمرزد: «يغفر الله ليله النصف من شعبان من خلقه بقدر شعر معزي بني‌كلب».34
وقتي از خامس الحجج، حضرت باقرالعلوم عليه السلام ، درباره فضيلت شب نيمه شعبان سؤال شد، فرمود: «با فضيلتترين شب پس از ليله‌القدر، شب نيمه شعبان است و خدا در اين شب، فضل خود را بر بندگانش ارزاني ميدارد و با منّ و كرم خود آنها را ميآمرزد. پس براي قرب به خداي سبحان، در اين شب بكوشيد؛ زيرا خدا سوگند ياد كرده است هيچ سائلي را تا زماني كه امر ناپسند و گناهي طلب نكند، محروم نگرداند. انگاه فرمود: اين شب، شبي است كه خداي سبحان براي ما اهل بيت قرار داده؛ به ازاي ليله‌القدر كه براي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله قرار داده است».35
بنابراين، شب نيمه شعبان نيز به تعبيري شب قدر است؛ چون اگر يكي از شب‌هاي سهگانه ماه مبارك رمضان، ظرف نزول قرآن كريم است، نيمه شعبان، ظرف تجلي قرآن ناطق از ماوراي طبيعت به نشئه طبيعت و جهان ماده است.
پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله در شب نيمه شعبان به عايشه فرمود: «آيا نميداني اين شب چه شبي است؟ اين شب، شب نيمه شعبان است كه اجلها در آن نوشته ميشود و ارزاق در آن تقسيم ميگردد. خداي (عزوجل) در اين شب، بيش از موهاي گوسفندان قبيله بني‌كلب، بندگان خودش را ميآمرزد. در اين شب، خداوند فرشتگاني را به آسمان دنيا و از آنجا به زمين نازل ميكند و در نازل شدن به زمين، نخست در مكه نازل مي‌شوند».36
تقسيم ارزاق، نوشته شدن مرگ‌ها و نزول فرشتگان به صورت ويژه، از ويژگي‌هاي شب قدر است. در روايت امام رضا عليه السلام ، در بيان سيره اميرمؤمنان علي عليه السلام به اين معنا اشاره شده است: «... و ليله النصف من شعبان و فيها تقسم الارزاق و الاجال و ما يكون في السنه».37
ميزبانان فرشتگان، در شب قدر
بنابراين، همه فرشتگان براي نازل كردن هر امري يا بالا بردن هر عمل، اعتقاد يا اخلاق در هر زمان، از در ولايت امام معصوم همان زمان، وارد و خارج مي‌شوند و بين عالم غيب و شهود رابطه برقرار مي‌كنند:
«ما من ملك يهبطه الله في امر ما يهبطه الا بدا بالامام فعرض ذلك عليه و آن مختلف الملائكه من عندالله تبارك و تعالي الي صاحب هذا الامر؛ هيچ فرشتهاي را خداوند براي كاري نازل نميكند، جز انكه نخست بر امام وارد ميشود و ماموريت خويش را بر او عرضه ميدارد.38 به يقين محل آمد و شد فرشتگان، ميان خداي تبارك و تعالي و ميان صاحب اين امر است.
ازاين‌رو، ائمه دروازه فيض الهي هستند: (اين باب الله الذي منه يؤتي)39 و در زيارت ال ياسين، خطاب به امام عصر عجل الله تعالي فرجه الشريف چنين آمده است؟ «السلام عليك يا باب الله».40 افزون بر اين، فرشتگان تحت فرمان انسان كامل هستند و براي گرفتن دستور و شرح وظايف خود بر او نازل مي‌شوند.
بدين ترتيب، روشن ميشود كه فرشتگان، پيوسته در حال رفت و آمد به حضور انسان كامل هستند و او مختلف الملائكه است. همچنين، دروازه فيض الهي است كه هميشه پرتردد است.
از ويژگي‌هاي برجسته شب قدر، نزول فرشتگان در آن شب است: (تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ).41 البته نزول فرشته، به شب قدر اختصاص ندارد، بلكه آنان براي انجام دادن مأموريتهاي خود، مدام در حال رفت و امد به زمين هستند. آنچه شب قدر را از اين جهت ممتاز ميكند، نزول استثنايي و ويژه فرشتگان در آن شب است؛ زيرا براساس قرآن، تمام فرشتگان مربوط به كارهاي زمين و اهل زمين در آن شب نازل مي‌شوند.42 روح كه همان جبرئيل يا فرشتهاي بزرگ‌تر از اوست نيز در آن شب نازل ميشود. مأموريت همه اين فرشتگان آن است كه تمام امور مربوط به يك سال را در آن شب بر انسان كامل كه امام معصوم عصر است، عرضه كنند.
امام صادق عليه السلام مي‌فرمايد: «پس از رحلت رسول اكرم صلي الله عليه و آله ، جبرئيل عليه السلام همواره به حضور فاطمه زهرا عليه السلام ميآمد. به او تسليت و تعزيت ميداد، از حال پدرش ميگفت و اخبار آينده را به او ابلاغ ميكرد و اميرمؤمنان علي عليه السلام آنها را مينوشت. اين، همان چيزي است كه مصحف فاطمه عليه السلام نام گرفت».43
همين محادثه و سخن گفتن جبرئيل عليه السلام و ديگر فرشتگان با حضرت زهرا، سبب شد آن حضرت محدثه لقب بگيرد.
گفتني است تعبير «كان جبرئيل يأتيها؛ جبرئيل عجل الله تعالي فرجه الشريف در اين 75 يا 95 روز، مرتب پيش او ميآمد»، به همان معناي تنزل و تردد فرشتگان بر انسان كامل است.
احتجاج با سوره قدر بر ولايت معصومان عليهم السلام
آن بزرگواران، روش استدلال را اينگونه آموختهاند كه: به منكران امامت ما بگوييد آيا با رحلت پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله ، شب قدر نيز از بين رفت يا باقي است؟ بي شك، بايد بگويند باقي است.45
پس از آن بگوييد: اگر هر سال، شب قدر دارد و فرشتگان در آن نازل مي‌شوند و اسرار سالانه (من كل امر) را با خود ميآورند، فرشتگان بر چه كسي نازل مي‌شوند و چرا اين اسرار را ميآورند؟ اگر اين اسرار را ميآورند كه برگردانند، چرا مي‌آوردند و چرا نازل مي‌شوند؟ و اگر اين اسرار را به قصد دادن به كسي ميآورند، آن فرد كيست؟ ناچار بايد بگويند انسان كامل و ولي آن عصر، محل نزول فرشتگان و ميزبان آنان است و فرشتگان، اسرار سالانه را ميآورند تا به او بدهند.46
نزول ملائكه در شب قدر و شرفيابي آنها به حضور امام معصوم عليه السلام ، چنان زياد است كه در روايتي از امام باقر عليه السلام آمده است: «ان الملائكة يطوفون بنا فيها؛ همه فرشتگان در شب قدر به دور ما طواف مي‌كنند طواف مي‌كنند».47
اگر اين همه فرشته بر امامان معصوم عليه السلام نازل مي‌شوند و اين همه علوم را براي آنان ميآورند، ناگزير ايشان «مُخْتَلَفُ الْمَلائِكَة» و «مَهْبَطُ الْوَحْيِ» و «خُزّان العلم» خواهند بود.
پي‌نوشت‌ها:
31. مرحوم ميرزا جواآقا ملکي تبريزي مي‌فرمايد: «در اخبار ائمه علیهم السلام وارد شده که شرافت روز و شب، ملازم يکديگر است؛ بدين معنا که شرافت شب به روز سرايت مي‌کند، چنانکه شرافت روز نيز به شب تسري مييابد. از اين جهت روزهاي قدر را مثل شب‌هاي آن بايد قدر دانست. المراقبات، ص156.
32. البته اين سخن درباره همه امامان معصوم علیهم السلام و مولد آنان صادق است. ليکن چون عصاره چهارده معصوم و عصاره همه انسان‌هاي کامل، خاتم الاوليا و خاتم الاوصيا، حضرت بقيه‌الله (ارواح من سواه فداه) است، اين کلام درباره مولد او وارد شده است.
33. المراقبات، ص145.
34. بحارالانوار، ج94، ص86.
35. دستور به خواندن صلوات مخصوص «اللهم صل علي محمد وال محمد شجره النبوه و موضع الرساله و مختلفت الملائکه...» در شب نيمه شعبان که در آن به برخي از فضايل ائمه علیهم السلام اشاره شده، در اين موضوع قابل توجه است.
36. مکه از آن جهت که نقطه آغازين نزول وحي بود و دحو الارض از آنجا شروع شد و کعبه معظمه، که مقابل عرش و بيت المعمور است، در آنجا قرار دارد و نقطه ظهور نجاتبخش آن ذخيره خداي سبحان خواهد بود و... بهترين نقطه زمين است، وجود گرامي حضرت ولي عصر علیه السلام در آن شب بابرکت در آن سرزمين مقدس حضور خواهند داشت و فرشتگان در انجا بر او نازل خواهند شد.
37. وسائل الشيعه، ج8، ص110.
38. الكافي، ج 1، ص 394.
39. مفاتيح الجنان، ص884 دعاي ندبه.
40. همان، ص863، زيارت آل ياسين.
41. قدر: 4.
42. چون «ملائکه» جمع محلا به « ال» است و دلالت بر عموم مي‌کند، ولي عموميت آن به اندازه خودش است. براي مثال، اگر گفته شود تمام متخصصان در فلان همايش پزشکي شرکت کردند، معنايش اين نيست که متخصصان رشتههاي علوم مختلف شرکت کردند، حتي به معناي شرکت متخصصان رشتههاي مختلف پزشکي نيست، بلکه بدين معناست که متخصصان همان رشته خاص پزشکي شرکت کردند. در اينجا نيز وقتي گفته ميشود همه فرشتگان به زمين نازل مي‌شوند، فرشتگان مربوط به زمين و اهل زمين، مراد است، ولي نسبت به ديگر فرشتگان نفياً و اثباتاً دلالتي ندارد و درباره آنان بايد به سراغ ادله ديگر رفت.
43. الکافي، ج 1، ص41.
44. همان، ص249.
45. «تنزل» فعل مضارع است و دلالت بر استمرار مي‌کند. ابوذر (رضي الله عنه) نيز ميگويد: از رسول خدا صلی الله علیه و آله پرسيدم: ايا ليلة القدر اختصاص به عصر انبيا دارد و پس از انان از بين ميرود يا ادامه دارد؟ حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرمود: تا روز قيامت باقي است. نورالثقلين، ج5، ص620.
46. نك: الکافي، ج1، ص249).
47. نورالثقلين، ج5، ص639، ح105.
/ج
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}